[k¡ìÚi¡¹’ ÒàÚ¤[΃à Òü[–ƒÚà> [k¡ìÚi¡¹ƒà Åà}º¤à &Gš[¹ì³ì–i¡º [k¡ìÚi¡¹ ÅàK;ºA¡[J¤Kã ³W¡àA¡ šå´¬ƒå Òü¤öà[Ò³ "ºA¡à[\Kã ÒA¡W¡à}ƒà Úà*ì¹ ÒàÚ>à ÒàÚ¤Îå A¡àÚ샡ú ³¹³ "ƒå>à ë>àUàJø¤à Òü¤öà[Ò³ "ºA¡à[\ Òü[–ƒÚàKã &Gš[¹ì³ì–i¡º [k¡ìÚi¡¹Kã º³Úà>¤[> ÒàÚ¹¤Îå ÚàÒü¡ú³t¡à}[΃à &Gš[¹ì³ì–i¡º ÒàÚ¤à ¯àÒàÚ "[Î [k¡ìÚi¡¹Kà A¡Úà³åA¡ Úà´•à =à>¤à Úà‰¤à ¯àÒàÚ "³à *Òü¹¤ì>à ÒàÚ¤[΃à [k¡ìÚi¡¹¤å [ƒó¡àÒü> ët¡ï¤ƒà ‘&Gš[¹ì³ì–i¡º’ ÒàÚ>ó¡à* ÒÄ칡ú
&Gš[¹ì³ì–i¡º ÒàÚ¤à "[γA¡ ÎàÒüXA¡à "Úà´¬à ³t¡³ƒà ëºàÚ>¹Kà W¡;šà ¯àîÒ "³[>¡ú "ƒåKà ë³[¹Úà> 믤ʡ¹ [ƒG>à[¹ (2014) Kã ³tå¡}ÒüÄà Òü}[ºÎ i¡à³¢ &Gš[¹ì³ì–i¡º ÒàÚ¤[Î ëº[i¡> ¯àîÒ ‘Experimentum’ÒàÚƒåƒKã ºàA¡š[>¡ú "ƒåKà ³[Î>à ¯àÒ> šã>[¹¤>à ‘ìi¡Ê¡’, ‘i¡öàÒüìÚº’ ÒàÚ¤[Î[> ÒàÚ[¹¡ú "ài¢¡A¡ã º³ƒà J¹à ëÒÄà ºå=¤à =àv¡û¡à "ìÚ}¤Kà íº>¤à ³[¹,"ài¢¡A¡ã ëšàìxàA¡ "³à ëšàìºàÒüƒà A¡[¹ *ÒüK[> ëšø[ƒA¡ ët¡ï¤à R¡³ƒ¤à, ëÒv¡û¡à "ì>ï¤à ³šåì=àA¡ "³¤å *Òü¹¤[ƒ &Gš[¹ì³ì–i¡º ÒàÚ¤[Î ëÒv¡û¡à >š[Å>¤à ë=}î>¡ú ARTIFACT 2014/Volume III, issue 2 Kã ³tå¡}ÒüÄà 17Ç¡¤à W¡ÒãW¡à "ƒå¯àÒüƒKã[ƒ ¯àîÒ "[Î Òü\³ "³à *Òü>à "ài¢¡ Jå[ƒ}³v¡û¡à ³šà> ³¹à t¡àìJø ÒàÚ[¹¡ú "ƒå¤å [k¡ìÚi¡¹ƒ[ƒ ëA¡à[º> ëW¡´¬¹Î>à &[ƒi¡ ët¡ï¤à The Continuum Companion to Twentieth Century Theatre Kã ºà³àÒü 262 ƒà Ò[À¤[ƒ Experimental Theatre: A loose term, often meaning AVANT-GARD, that has been widely used since the middle of the twentieth Century ÒàÚ¤[Î[>¡ú "ƒåKà &Gš[¹ì³ì–i¡º [k¡ìÚi¡¹Kã "Òà>¤à ëšÃ "[Î>à 1896 ƒà šåì=àA¡[J¤à ìóø¡e¡ [Îì´¬à[ºÊ¡ ¹àÒüi¡¹ "ºìóø¡ƒ ë\[¹ (1873-1907) Kã ëšÃ ‘l¡ü¤åì¹àÒ#ü’ "[Î[>¡ú
Òü[–ƒÚàƒÎå 20Ç¡¤à W¡ÒãW¡àKã J¹à W¡}[ÅÀA¡šà ³t¡³ "[ίàÒü[Î [ºi¡ì¹W¡¹ "³Îå} [k¡ìÚi¡¹ƒà ët¡àR¡à> ët¡àR¡à>¤à ë¯Ê¡>¢ "ài¢¡A¡ã #ìÒï A¡Úà ë>W¡ì¹[>\³, [Îì´¬à[º\³, &Gìšø[Ñ•\³, &[šA¡ [k¡ìÚi¡¹, &¤Î¢¢[ƒ\³¡ú [k¡ìÚi¡¹ *ó¡ &¤Îƒ¢¢ "[Î>[W¡}¤à "ìW¡ï "ìW¡ï¤à ë³\¹ "ài¢¡ ³å®¡ì³–i¡ A¡Úà Òü[–ƒÚà> Òü[–ƒÚà> [k¡ìÚi¡¹ƒà íÚ[ÅÀA¡[J¡ú ÒàÚ[¹¤à #ìÒï[Å} "[Î ëšàÊ¡ Òü[–ƒìšì–ƒX Òü[–ƒÚà> [k¡ìÚi¡¹ƒ[ƒ [k¡ìÚi¡¹ "ài¢¡A¡ã &Gš[¹ì³ì–i¡Î–ƒà "ì>ï¤à &>[\¢ "³Kà ëºàÚ>>à Òü[–ƒÚà> [k¡ìÚi¡¹Kã ºàA—¡ó¡à>à R¡³ƒ¤à >Òà A¡Úà>à Òü[–ƒÚà> [k¡ìÚi¡¹ [¹ìΚ ët¡ï>>¤à, "ì>ï-"ì>ï¤à A¡>ìΚA¡à ëºàÚ>>à W¡}[ÅĹAáã¡ú ³[΃à Úà*¹A¡[J¤[> ó¡àƒ¹ *ó¡ ë³àl¢¡> Òü[–ƒÚà> [k¡ìÚi¡¹ ÒàÚ>à JR¡>[¹¤à Òü¤öà[Ò³ "ºA¡à[\¡ú ³[ÎKã ³t¡à}ƒà "ºA¡à[\¤å "If we were to choose an individual who formed the concept of Indian theatre, it would almost certainly be Ebrahim Alkari"-Girish Karnath India To-day 26/12/2005.
Òü¤öà[Ò³ "ºA¡à[\ ¤õ[i¡Å Òü[–ƒÚà ³t¡³ƒà ³Òà¹àÊ¡öàKã šåì>ƒà Òü} 1925 Kã *ìC¡à¤¹ 18 ƒà šåXã ëJàR¡ƒà¹A¡Òü¡ú "ìšàA¡šà ³šà>à Îàl¡ü[ƒ "¹à[¤ÚàKã A¡à¤¢à¹¯àºà[>¡ú ³³à>à ëE¡t¡ [>ìR¡àº[>¡ú ³ÒàA¡ ³[W¡> ³>à* ³àš>Kã ³>å}ƒà "³[>¡ú 1947 Òü[–ƒÚà>à [>}t¡´¬à W¡Òã "[Îƒà ³àKã Òü³å} ³>å} ëºàÒü>à šà[A¡Ê¡à>ƒà W¡;Jø¤à ³t¡³ƒà "ºA¡à[\Jv¡û¡} Òü[–ƒÚàƒà íºìÒï[J¡ú íºA¡à[\ "¹à[¤A¡, Òü}[ºÎ, ³à¹à[=, P¡\¹à[t¡>[W¡}¤à t¡³[J¡ú ³ÒàB¡ã ³îÒ ³[Å} t¡´¬à ëΖi¡ [¤ìX–i¡ ÒàÒü ÑHåþº, šåì>, ëΖi¡ ë\[¤Ú¹ A¡ìº\, ³å´¬àÒü "[Î>[W¡}¤ƒà t¡´ÃA¡[J¡ú ³tå¡}ƒà Îåºi¡à> ë¤à[¤ šƒ³à[ÎKã Òü}[ºÎ [k¡ìÚi¡¹ A¡´š[>ƒà Úà*[J¡ú ëºàÚ>>à 1947 W¡Òã "[΃à ë¹àìÚº &A¡àƒ³ã *ó¡ l¡öà³à[i¡A¡ "ài¢¡ (¹àƒà) º–ƒ>ƒà ëi¡ö> ët¡ï[J¡ú º–ƒ>ƒà [k¡ìÚi¡¹ ë\ठA¡ÚàKã Jåìƒà}W¡à¤à A¡Úà ó¡}[J, "ƒå¤å ³ÒàA—¡à "³v¡à ëºï[J샡ú
"ºA¡à[\ ¹àƒàƒKã ëKø\åìÚi¡ ëºàÒü¹¤à ³tå¡}ƒà ¤õ[i¡Å l¡öà³à [ºK>à ³ÒàA¡šå [k¡ìÚi¡¹Kã ë=àÒüìƒàA¡ ëÒì–ƒàA¡šà ë³[¹i¡A¡ãƒ³A¡ ‘ʡ๒ Îà[i¢¡[ó¡ìA¡i¡ šã[J¡ú1950 ƒà [¤[¤[Î>à ë¤öàƒA¡à[Ê¡} &¯àƒ¢Î šã[J¡ú ³ÒàA¡ l¡öà³à ë¤àƒ¢ *ó¡ ëKøƒ ¤õìi¡>Kã &ìÎà[ÎìÚi¡ "³Îå *Òü[J¡ú 1950 ƒà Òü[–ƒÚàƒà ÒÀv¡ûå¡>à ³ÅàKã [k¡ìÚi¡¹ Køç¡š ëųƒå>à 1954 ó¡à*¤[Î ë¤àì´¬ƒà ³Jº ³Jà A¡ÚàKã ëšÃ[Å} Òü}[ºÎ, Òã[–ƒ ">ã³v¡û¡à Aáà[ÎìA¡º, A¡ì–i¡´š¹[¹Ç¡>à šåì=àA¡[J¡ú "ºA¡à[\ [ƒ [k¡ìÚi¡¹ Úå[>i¡, ÑHåþº *ó¡ l¡öà³à[i¡A¡ "ài¢¡Î, ë¤àì´¬Kã ó¡àl¡ü–ƒ¹ [ƒì¹C¡¹ *Òü[J¡ú ³[ÎKã ³tå¡} 1962 ƒà ë>Îì>º ÑHåþº *ó¡ l¡öà³à, (&>&Î[ƒ) >å¸ [ƒ[Àƒà ºàA¡[J¡ú ó¡àƒ¹ *ó¡ ë³àl¢¡> Òü[–ƒÚà> [k¡ìÚi¡¹ "ºA¡à[\Kã šåXã "³Îå} =¤A¡ J[\v¡û¡} ëÚ}¤à ³t¡³ƒà ë>Îì>º ÑHåþº *ó¡ l¡öà³à Ç¡}=à =àìƒàA—¡¤à Úà샡ú &>&Î[ƒ ëÒA¡ ³[¹A¡Wå¡´•à =>³ƒ¤ƒà "ºA¡à[\Kã ¯à¹ã ³ÚàÚƒKã ëÒï¤P¡³ ë=àB¡[>¡ú
ëšàÊ¡ Òü[–ƒìšì–ƒX Òü[–ƒÚàƒà "ài¢¡ šøà[C¡öΚå A¡³ìƒï>à ëÊ¡–ƒà¹àÒü\ "³Îå} A¡ì–i¡öຠët¡ïKƒìK ÒàÚ¤[ÎKã ³ã;ìÚ}ƒà 1952 ƒà &A¡àƒ³ã "׳ ÒàÚ¤[ƒ Îà[Òt¡¸ &A¡àƒ[³, Î[Ut¡ >ài¡A¡ &A¡àƒ³ã "³Îå} º[ºi¡ A¡àºà &A¡àƒ³ã [º}J;Jø¤à ³tå¡}ƒà ë>Îì>º ÑHåþº *ó¡ l¡öà³à ëÅ´¬Kã ¯àó¡³ "[Î ó¡à*¹[J¤[Î 1956 *ìC¡à¤¹ =àƒà A¡³ºà샤ã W¡ìi¡öàš‹¸àÚ, šø[Î샖i¡ ®¡à¹[t¡Ú >ài¡¸ Î}QKã [º[W¡} ³Jàƒà Úåì>ìÑHþà "³Îå} Òü–i¡ì>¢Îì>º [k¡ìÚi¡¹ ÒüX[i¡i塸i¡ (&[i¡"àÒü) Kã ëÑšàX¹ "³Îå} Îìšài¢¡A¡ã ³Jàƒà ³å´¬àÒüƒà ¯àÁ¢¡¡ [k¡ìÚi¡¹ A¡>ó¡ì¹X "³à šàR¡ì=àA¡[J¡ú ³[ÎK㠳崬àÒü A¡>ó¡ì¹X "[΃à &[ÎÚà> [k¡ìÚi¡¹ ÒüX[i¡i塸i¡ "³à Òü[–ƒÚàƒà ëΖi¡¹ ët¡ïƒå>à [º}J;>¤àÚà>[J¡ú "Îå´•à Úåì>ìÑHþàKã ³ìt¡}Kà ëºàÚ>>à "Òà>¤à *Òü>à 1958 &[ÎÚà> [k¡ìÚi¡¹ ÒüX[i¡i塸i¡ Òü[–ƒÚàƒà [º}J;[J¡ú ³[ÎKã "Òà>¤à *ì>àì¹[¹ [ƒì¹C¡¹>à ëšøàìó¡Î¹ &³&³ ®¡àÀà ëΖi¡ ëÊ¡ìó¡> A¡ìº\ [ƒ[À>à *Òü[J¡ú ³tå¡}ƒà &>&Î[ƒ "³Îå} &[i¡"àÎ ">ã "[Î šå>[Å–ƒå>à &>&Î[ƒ &–ƒ &[i"àÒü ÒàÚ>à JR¡>¹¤Kã t¡å¡ƒà ³ƒåKã "Òà>¤à [ƒì¹C¡¹ ëÎiå¡ ëÎÄà ³*} ³[¹º t¡à>à =´¬ã¹³ƒ¤ƒKã ³=}Kã [ƒì¹C¡¹ "[Î ³[t¡A¡W¡à¤à *Òü[¤>¤à íº[J샡ú
ëÅ೤å [³y "³Îå} l¡üi¡šàº ƒv¡>à ³[ÎKã [ƒì¹C¡¹ *Òü¤ãÚå Úàƒ¤ƒKã ³ÅàKã W¡Òã 37 t¡à Ç¡¤ƒà R¡àÒü[¹¤à ¹àƒàKã ëKø\åìÚi¡ Òü¤à[Ò³ "ºA¡à[\>à &>&Î[ƒ &[i¡ "àÒüKã [ƒì¹C¡¹ 1962 ƒà *Òü[J¡ú "Îå´•à Òü} 1975 ƒKã[> &>&Î[ƒ "[Î Òü[–ƒìšì–ƒ–i¡ "³Îå} *ìi¡àì>à³Î ë¤à[ƒ "³à *Òü>à ë¹[\Ê¡¹ ët¡ïƒå>à ÎUãt¡ &A¡à샳ãƒKã šå¹à JàÒüìƒàv¡ûå¡>à "³[ƒ &[i¡"àÒü "[ÎÎå ëºïì=àv¡ûå¡>à &>&Î[ƒ ÒàÚ¤à [³}ì=ຠ"[΃à [³[>[Ê¡ö *ó¡ ׸ì³> [¹ìÎà΢ [ƒ¤ºšì³–i¡ (³[>[Ê¡ö *ó¡ A¡ºW¡¹ K¤o¢ì³–i¡ *ó¡ Òü[–ƒÚà)Kã ƒàÒüì¹A¡ &ƒ[³[>ìÊ¡ö[i¡š A¡ì–i¡öຠ³Jàƒà íº¹A¡[J¡ú
&>&Î[ƒ &–ƒ &[i"àÒüKã ó¡àl¡ü–ƒ¹ [ƒì¹C¡¹ ëÎiå¡ìÎ> "[Î ºàÒü[i¡} [ƒ\àÒü>¹ "³[>¡ú ³¹³ "ƒå>à ëÎiå¡ ëÎÄà Òüìº[C¡öA¡ š¯à¹ "³Îå} ºàÒü[i¡} "[Î 20Ç¡¤à W¡ÒãW¡àKã [k¡ìÚi¡¹Kã ë³\¹ ëi¡ìA—¡àìºà[\[> ÒàÚ>à ¯àJº =àƒ[J¡ú ëºàÚ>>à ÑHåþº "[Îƒà ºãºà ³W¡à ëÎài¢¡ ëšÃP¡´¬à >v¡>à "ìW¡ï¤à ºãºà "³v¡à šàÚJ;º³ìƒ¡ú ëÎiå¡ ëÎÄà 1959 ƒKã 1961 ó¡à*¤à šàÚ¹´ÃKà 1962 ƒKã ëA¡àºàšÎ ët¡ï¹ç¡¹¤à ÑHåþº "[Î "ºA¡à[\>à šàÚ¤ƒKã ¹àl¡à, º–ƒ>Kã &Gš[¹ìÚX "ƒåKà ëºàÚ>>à ÑHåþº "[Î "ìW¡ï¤à ÒüX[i¡i塸Î>Kã =àv¡û¡à i¡öàXìó¡à³¢ ët¡ï¹A¡[J¡ú ³t¡³ƒåƒà "ºA¡à[\ƒà Úà´•à W¡à*>à ëi¡àìi¡º [k¡ìÚi¡¹Kã "àÒü[ƒÚà "³Îå} ëњΠ&Gš[¹ì³ì–i¡Î>Kã ¯àA¢¡ A¡Äà ëÒïK;ºA¡[J¡ú "ºA¡à[\>à "ìW¡ï¤à ëšÃ ‰ƒG> A¡Úà[Î ÑHåþºKã ëi¡ö[>} ëšøàKøà³Kã Źç¡A¡ "³à *Òü>à A¡Äà W¡}[ÅÀA¡[J¡ú ³ÒàA—¡à [ƒì¹C¡¹ *Òü¤à W¡Òã">ãKã ³>å}ƒà 빚ìi¡à[¹ A¡´š[> [º}J;ºA¡[J¡ú ³ÒàB¡ã 빚ìi¡à[¹Kã šà–ƒ³[ƒ &Gš[¹ì³ì–i¡º [k¡ìÚi¡¹¤å t¡¹à´•à *A¡šKà ëºàÚ>>à ëšøàìó¡ìÑ•º [k¡ìÚi¡¹ƒà A¡ºàA¡à¹[Å}¤å ëJàR¡ =à}[\ºÒ>¤[>¡ú
"ºA¡à[\Kã ³àÚšàA¡š[Î[ƒ Úà´•à R¡Äà ëÒï¹A¡[J¡ú ³ÒàA—¡à [ƒì¹C¡¹ "³à *Òü>à W¡Òã 1962-63 "[΃à ë³àÒ> ¹àìA¡ÎA¡ã ‘"ÅàƒA¡à &A¡ [ƒ>’ ³àÚ šàA—¡à šåì=àA¡[J¡ú ëºàÚ>>à "ît¡ š>¤à Úà¤[Å}[ƒ A¡à[ºƒàÎA¡ã ‘"[®¡gà> ÅAå¡”zº³’ (1964), ‘Òü[ƒšÎ ë¹G (1964) "KÊ¡ [Ê¡ö–ƒ¤Î¢A¡ã ‘[ƒ ó¡àƒ¹’ (1964) [i¡&Î Òü[ºÚi¡A¡ã ‘[ƒ ë¯Ê¡ 뺖ƒ’ (1966) ¤àƒº ÎA¢¡à¹Kã ‘¤à[A¡ Òü[t¡ÒàÎ’ (1964) Ç¡‰B¡ã ‘´¬áA¡[t¡A¡³’ (1974) "[Î>[W¡}¤[Å} š>¤àÚàÒü¡ú
"ºA¡à[\Kã J«àÒüƒKã šøƒG> "³ƒà ³[³ t¡à[¹¤à ëW¡A¡[ÅÄà ëÅ´¬à [>}[=>à šÃà> ët¡ï¤à"[Î "R¡A¡šà "³[>¡ú especially his insistence on researching background when disigning sets, costumes and stage properties Set-designing was Alkazi's forte-classical lines, proportiened volumes, strong but never in your face, and imaginatively balanced in its use of space. Symmetry was perhaps overly emphasized, in that sense, Alkazi's designs were of the old school. But, whatever its lineage, sets were crusial in Alkazi's aesthetic. His anderstanding of space, encompassing both fictional environment and the physical performance area, has been so often singled out as unique to his genius"-Keval Arora, Theatre India May 2003.
¡"ºA¡à[\A¡ã "ìÚï¤à &Gš[¹ì³ì–i¡[ºÊ¡ "³à *Òü¤Kã ³ÅA¡ "³>à ëÑšÎA¡ã &Gš[¹ì³ì–i¡Î> "[Î[>¡ú ³ÒàA—¡à [ÒÊ¡[¹ìA¡º šàìó¢¡àì³X ³Úà³ "³à [ÒÊ¡[¹ìA¡º ëÎ[i¡}ƒà Òü[–ƒÚà> [k¡ìÚi¡¹ƒà "ì>ï¤à ³Òà* t¡}ÒÀA¡[J¡ú ³ÒàA—¡à [ƒ[ÀKã [ÒÊ¡[¹ìA¡º ë³à>åì³–i¡ ‘šå¹à>à [E¡ºà’¤å šàìó¢¡àì³X ëњΠ"³à *Òü>à Åã[\Ä[J¤[Îƒà ³ãÚà´•à ³ÒàB¡ã [Îì>àKøà[ó¡A¡ ë\[>ÚÎ"ƒå l¡ü¤à ó¡}>¹A¡[J¡ú ³ÒàA—¡à ë³à>åì³–i¡[Å} "[Î>à l¡öà³à[i¡A¡ ë¤A¡Køàl¡ü–ƒ *Òü¹Kà ³ÒàB¡ã ó¡à*¹-ó¡à*¹¤à ëšÃ A¡Úà šåì=àA¡[J¡ú J¹ƒ} šÀ¤ƒà ‘tå¡QºA¡’ (1973), ‘"Þê¡à ÚåK’ (1974) ‘ÎåÂi¡à> ë¹[\Úà’ (1972) š>¤à ÚàÒü¡ú
³=}-³=}...
[email protected]