ë³àR¡-Òàƒ¤ã "JàR¡ A¡>¤ã - "[t¡Úà >R¡P¡³—à

l¡à. Jåì–ƒà}¤³ ëKàA塺W¡–ƒø
 ³[ošå¹Kã ³šà–ƒà íº¤à ³[ošå¹ã Îà[Òt¡¸ Åè¤à ³ãKã ³Åã} Úà³—à ºãA¡Òü ú ³¹A¡ ³¹v¡û¡à Îà[Òt¡¸Kã º³ƒà =¤àÚ Úà*>à ëÒà;>¹´¬[Å}Îå Òü¤à 뺚[J¤à A¡Úà íº ú W¡à} >àÒü>à ºàÒü[¹A¡ ëó¡à}[º¤à "Òü¤Îå íºt¡¤[ƒ >ìv¡ ÒàÚ¤¤å "Òü¤à "³à *Òü>à 뺜¡>à Òü¹Kà Îà[Òt¡¸Kã ë=ïƒà} ëºï[¹¤à ³ãKã ³Åã}[ƒ ºãA¡Òü ú  ³[ošå¹ã Îà[Òt¡¸Kã ºàÒü[¹A¡ Òüƒå>à šåì=à¹A¡šà ³[ošå¹ ³šà>Kã "Òü¤[Å}[ƒ ³¹ç¡*Òü>à A¡áใKã, [yšå¹àƒKã "³Îå} ®¡à¹t¡A¡ã ³šà–ƒKã, ³¹ç¡*Òü>à ¤à}ºàìƒÎt¡Kã[> ú ¤à}ºàìƒÅt¡Kã Úå³ ëÒà}JøKà A¡à>àl¡àKã ë³à[–i¡öìÚºƒà Jå–ƒà íºt¡àƒå>à íº¹¤à "Òü¤Îå Úà*[¹ ú ³šà> º³ƒà íº¤[Å}Kã ³¹v¡û¡Kã ³[ošå¹ã Îà[Òt¡¸ƒà ³[t¡} íº>à W¡}[ÅÀA¡šà, ³ìJàÚKã ³[t¡A¡ ³ÚàÒü ëW¡>¤à Îà[Òt¡¸Kã Jå;Òü A¡Úà šåì=à¹A¡šà ë=}>[¹ ú "Îå³—à ºà[Aá¤à Îà[Òt¡¸Kã ëJà}W¡; "[΃à ëÒï[J¤à W¡Òã J¹à "[΃à A¡á๠º³ƒKãÎå ³ÅA¡ ë=àA¡šà ºàÒü[¹A¡ A¡Úà šåì=à¹[Aá ú A¡áใKã íÅì¹}Kã ¯àó¡³ ëÒA¡ ºàA¡šà >ã}[Å}ºA¡šà A¡[¤ "³[ƒ íº[J‰¤à íJ¹ç¡[„> ëW¡ï‹å[¹[> ú "ƒå¤å ³ÒàB¡ã ³tå¡}ƒà ºàA¡[J¤à ëÒï[\A¡ ëÒï[\A¡ A¡Äà ³[³} šÄ[¹¤à A¡[¤ "³[ƒ A¡áà¹Kã [ÎìU¹¤–ƒƒKã t¡à[Ò¹ Îà\¤³[> ú ëÒï[J¤à W¡Òã 1998 ƒKã ëÒï[\A¡ ó¡à*¤ƒà íÅì¹}Kã ºàÒü[¹A¡ - "³´¬à ³¹A¡[΃à (1998) ºàB¡[> "³åA¡ ÒÄà (2018) "³Îå}, "[t¡Úà >R¡P¡³—à (2021) ÒàÚ¤à ºàÒü[¹A¡ "׳[Î ëó¡à}ìJø ú ³ÒàB¡ã "[>Ç¡¤à ºàÒü[¹A¡  ºàB¡[> "³åA¡ ÒÄà ÒàÚ¤à "[Î>à ³[ošå¹ƒKã ">ã Úà*>à Îà[Òt¡¸Kã º³ƒà šã¤à ³>à "׳ ó¡}ìJø ú ³ÒàB¡ã ë>ï>à šåì=à¹[Aá¤à "[t¡Úà >R¡P¡³—à ÒàÚ¤à íÅì¹}Kã ºàÒü[¹A¡ "[Î šèÄà íÅì¹} ×´£å¡ Úà*¤à, ºà³àÚ 136 ³åA¡ šà>¤à ºàÒü[¹[A—¡ ú ºàÒü[¹A¡ "[΃à Úà*[¹¤à íÅì¹}[Å} "[γ[v¡û¡ ëÒà}º[Aá¤à "ìA¡àÚ¤Kã [ó¡®¡³ "[Îƒà ³àÚ*> ëÒà} ëÒà}ƒå>à Åã;ºA¡šà ³t¡³ ³t¡³Kã >å}[Å;>à ë=}º¤ƒà ë=à¹A¡[J¤à ¯àîÒKã íºW¡º R¡àv¡û¡[> ú ÒàÚ>à "Òü¤>à ³ÒàB¡ã "Òü¤Kã ¯àì¹àºƒà ³ÅA¡ t¡àA¡Òü ú t¡à[Ò¹ Îà\¤³Kã íÅì¹}[Å} "[ÎKã ³>å}ƒà "Úà´¬[ƒ šå[X "³Îå} šå[XKã t¡àS¡A¡ A¡Úàƒà ó¡à*¹A¡šà #׺[Å}ƒà Òü¤[> ú ët¡ï¤Kã[ƒ šå[X Úà*ƒ¤à Îà[Òt¡¸¤å A¡ƒàÒüƒì>à? šè³—³A¡ šå[X "³Îå} šå[Xƒà ³ã;ìÚ} =´ÃKà, šå[Xƒà ë=}>[¹¤à "¯à¤à >å}R¡àÒü¤Kã ¯à¹ã A¡Úà[Å} "[΃Kã Îà[Òt¡¸ ë=àAáA¡š[> ú A¡[¤ t¡à[Ò¹Îå "ƒå ³R¡àÒü šå[Xƒà R¡à=å ë=}=å>à ëÅ´ÃA¡šà =ì´¶àÒüKã šàl¡üƒ³[Å}ƒå ëšàÒü[i¡A¡ ëºUåìÚ\>à šàl¡ü t¡´¬[> ÒüW¡³ W¡³—à t¡´¬[ƒ >ìv¡, =ì´¶àÒü ëJà>>à t¡´¬[> ú ³ÒàB¡ã íÅì¹}Kã ºàÒü[¹A¡ "[΃à ët¡àR¡à> ët¡àR¡à>¤à [=³[Å}ƒà Òü¤à íÅì¹}[Å}Îå Úà*[¹ ú íÅì¹}Kã ºàÒü[¹A¡ "[΃à Úà*[¹¤à íÅì¹} ×´£å¡ "[ÎKã ³>å}ƒà 1718 ³åA—¡à šå[XKã t¡àS¡A¡ A¡ÚàKã ³t¡à}ƒà Òü¹Kà "ît¡ íÅì¹}[Å}>à "ît¡ [=³[Å}ƒà Òü¤à ë=}î> ú ³[ÎKã ³>å}ƒà íÅì¹} ÒàÚ¤[γv¡û¡Kã [=³ƒà Òü¤à íÅì¹}[Å}, A¡>à¤å >ã}Åã}¤Kã [=³ƒà, Òü³à àB¡ã [=³ƒà "ƒåKà J¹>à íº[J‰¤à ÅA—¡àÒü¹¤[Å}Kã ³t¡à}ƒà Òü¤Îå Úà*Òü ú ³Åã} Úೃ¤à *Òü¹¤Îå "ît¡ [=³ ³Jº A¡Úàƒà Òü¤à íÅì¹}¤[Å}Îå Úà*[¹ ú ët¡ì¹à[¹Ê¡[Å}Kã Jåxàƒà ³ãW¡³Kã "¯à¤à ëó¡à}ìƒàA¡šà íÅì¹}[Å} ó¡à*¤à Úà*[¹ ú t¡à[Ò¹ Îà\¤³Kã íÅì¹}¤[Å}ƒà ë=}>¤à ³àKã Jå;ÒüKã  ë=àÒüìƒàA¡šà Ê¡àÒüº "³[ƒ ¯àîÒKã ó¡\¤à J>¤à "³Îå} ó¡\¤à ¯àîÒ[Å}ƒå>à ëº}[Å–ƒå>à ëó¡à}ìƒà[Aá¤à ³ìó¡à}ìƒàA¡ "[Î[>ú šå[X ëJàR¡W¡; ëºàÒü¹³ƒàÒüƒà ó¡à*¹A¡šà šå[A—¡}Kã Òü[=º "³ƒà,
šå[X>à ó¡³=¹A¡Òü
Òü>àv¡û¡à
=à}=¹ƒå>à
ºè´Ã¤à ºå¤àA¡ "³à
"ƒåKà
ÒàÚ¹A¡Òü
JgìÒïì¹à
>R¡Kã šà³\¤[Å}
"ìÎà³ ¯à}³ƒà šå>>¤à ú  ("¯à¤à, ºà.1)
"³åA¡Îå ëÚ}¤à ÚàÒü íÅì¹} "³à [=¤ƒà šå[A—¡}ƒà ¯à[J¤à "¯à¤ƒå¤å ëó¡à}ìƒàAáƒå>à,
¯àîÒKã "šà´¬à [=¤ƒà
¯àJºKã [³t¡³ "³à ÅàK;šƒà,
A¡Úàƒà ¯à[J¤à '>à
"³´¬>à ³[>}t¡´Ã¤à "[Ò}ƒåƒà ú
>ã}t¡´¬à [=[¹¤à šè[A—¡} ¤àJº
ìA¡à>[ÅÀA¡[J ëW¡;>à
"³´¬Kã ëšà´¬à³—à ú  ('Kã íÅì¹}>à ë>à}³à, ºà.3)
ì=à; ë>ï¤à ¯àîÒ[Å} J>¤ƒà t¡à[Ò¹Kã íÒ[Å}¤à íº ú "ƒåKãÎå ³=v¡û¡à ³ÒàB¡ã ³ìó¡à}ìƒàA¡ "[ÎÎå [Å[\Ä[¹¤à Òüì³\[¹ "³Îå} ë³ìt¡àó¡à¹ ³ó¡³ ³t¡³ W¡à>à [Å[\Ĥà ë=}î> ú ³ã*Òü¤Kã ³¹v¡û¡Kã ºàÄà ëJàR¡ =à}ƒå>à W¡;Jø¤à ³Úà³—à ëi¡ì¹à[¹Ê¡[> ÒàÚ>¤[Å}ƒà ÒàÚ[¹,
#Kã ³>´¬å
íº>[³— J>Jø¤[Å}
³ãA¡š ëJàìgº¤å
Ò¹à* ³ãì>à[A—¡ >ã}Jø¤[Å}
³àR¡-t¡àA¡šKã í³Jå¤å
A塳Kã ë>à}ìÒï[> ëºï¹¤[Å}
A¡¹´¬à šà–ƒ³ƒà
=à}[º¤à ëJà}=àR¡ì>à
W¡R¡[Å[À¤ƒå¤å >ìJàÚ>à
³àR¡ìºà³ƒà ú     (t¡ìÚààĤà, ºà. 9)
"[΃à >v¡>à ³ìJàÚ>à ët¡ï[¹¤à =¤A¡[Å}ƒå>à šã[¹¤à ³àR¡ t¡àA¡šƒåƒà ¯àÒ} Ò}[º,
t¡àR¡>à ó¡}º¤à ³ìšàA¡ "[΃à
³ã*Òü¤Kã ¯àJº J>¤à R¡³‰¤[Å}
A¡ƒàÚƒKã ó¡}ºA¡šà ÒA¡ì>à >ìJàÚKã
ÅàÄ[¹¤à ºãºàƒå¤å
³àR¡-t¡àA¡šKã ú   (³=B¡ã[΃à, ºà. 9)
"Òü¤à "[Î ³ÅàKã ëºàº¤å "ƒåKà íÅì¹}¤å A¡Úà³åA¡ ºå>à ët¡ï\¤ìK ÒàÚ¤[Î ³Åã} Ú೉¤Îå Òü¹[Aá¤à íÅì¹} J¹>à ëó¡à}ìƒàA¡šà ë=}î> ú ³àR¡Jø¤à íÅì¹}Kã Òü[=º¤å R¡àÒü\¤ƒà ¯àì¹ï¹¤à =ì´¶àÒü>à Ò}\[J,
=à[J šàl¡üì\º ³àº}ƒà
ÒàÚ\[J¤ì> ëA¡àì¹ïKã ³R¡àºƒÎå
"ƒå¤å ºàA¡[Jìƒ >Òà[v¡û¡
³ã>å}[Å JR¡ƒ¤à A¡>àKã
º³W¡;A塳
A¡àl¡üìK JÄà A¡àl¡üJø¤¹à
ë=ïƒå >è}¤å *>Jø¤¹à
=ì´¶àÒüìƒà ú              (W¡àÄì=àÒü¤ã >R¡Kà, ºà. 35)
šå[XKã t¡à}A¡A¡ A¡Úàƒà >ã}Åã}¤>à t¡v¡>à *;º¤à ëÒï>Îà[> ú >ã}Åã}¤à ÒàÚ¤[γA¡ =àìƒàA¡šà R¡³‰¤à šå[XKã ëJàR¡ìºàÚ[> ú A¡àl¡ü¤à R¡³‰¤ã "³P¡³ >ã}Åã}¤¤å =ใå>à,
"ƒåîR¡Kã >å}R¡àÒü¹¤à ³t¡³
A¡àl¡üR¡³‰¤à ³ã;Aè¡š[Å}
=ì´¶àÚ>å}ƒà Wè¡[Å>Jø¤à ³[³[Å}
ëÚ}º³K‰ì> ÒÄà ÒÄà
Òà}ìƒà>à =ì´¶àÚKã ë=àR¡>àl¡ü
W¡;º³K‰ì> ³ÒàA¡šå
ó¡ì>A¡ [ó¡¤à> A¡à*>à A¡à*>à
Ź㠚얃à> ëºà³—[J¤à
³ó¡³ƒå [=¹ƒå>à
>ãÅã}¤Kã [ó¡[\ šàÚƒå>à ú (>ã}Åã}¤>à ëÚ[Aá¤à Åv¡û¡³, ºà. 5)
t¡à[Ò¹Kã íÅì¹}[Å} "[Îƒà ³³ààA¡ "³Îå} ³³àìºàº "[>³A¡šå >å}[ŤKã "³Îå} ºå>à Jg¤¤å =àìƒàAá´¬à R¡³ìƒ ú º³ƒ³ "[΃à \å> 18 ƒà ³³à àB¡ãƒ³v¡û¡à =¯àÚ>à ëšà”‚à šã[J¤[Å}¤å íÅ=ใå>à  [š¹à}Kã šì¹} ([š¹à}Kã šì¹}, ºà. 113) [Å”‚¹A¡Òü ú ³³à ëºàºKã *Òü¹[Aá¤à [󡤳 "[΃à ë>-t¡à>à íºÚå Úàìƒ "Òü¤Kã šè[A—¡}ƒàú "ƒåKãÎå ³=v¡û¡à "Îà³ƒà ³t¡³Kã t¡àS¡A¡ "³ƒà Jå–ƒà íºt¡àƒå>à íº[J¤à *Òü¹¤Îå ³ÅàKã ³³àìºà>¤å A¡àl¡üì=àA¡šà R¡³ìƒ, "ƒå>à ³ìJàÚKã ׳à} ³[¹A¡ A¡Úà [Å”‚Jø¤à, "¯à >åR¡àÒü šå[X A¡Úà ëº>[³Ä¹Aá¤à "ƒå ³v¡û¡ƒà ³³à ëºàº ³ãît¡ìºàº¤å ³å=;>¤à ëÒà;>¹A¡šP¡³ l¡ü¹A¡šƒà "Òü¤Kã =ì´¶àÒü ëÅàA¡Òü, "ƒå>à ³Ç¡} ³³àĤ[Å}ƒà ’ í³ît¡ ë>à}Åà šà¹ã ³ì³à³[Å} J«àR¡ƒà J«àR¡ìW¡; ºà>à "ìW¡;šà [ó¡ì¹šA¡ã [ó¡¹àº šàÚƒå>à W¡R¡[ÅÀ[Î ³àR¡ìºà³ƒà ’ ÒàÚƒå>à >ã}ÒÄì¹àÒü[Î (>ã}ÒÄì¹àÒü[Î, ºà.111) šàl¡üì\Àã ú "³åA¡Îå ³³à íº¤àB¡ã "¯à-">à l¡üšàÒü íº\‰¤à, ët¡àÀ-t¡à¹¤[Å}KンA¡ 뺚[J¤à [Ò\³ Òü¹à¤t¡šå íÅ=ใå>à (º³Úà>¤à, ºà. 57) ¤å >ã}Åã}[º ú ³Òàv¡û¡à >v¡>à "¹à´¬³ γ칖ƒø¤åÎå A¡àl¡ü¤à R¡³ìƒ, (>R¡¤å >ã}[Å}ºå¤ƒà, ºà.54) ëÅàÀA¡Òü ú
³=v¡û¡Îå š>[J¤P¡³ t¡à[Ò¹ Îà\¤³Kã íÅì¹}[Å}ƒà ³àKã [=ì³[t¡A¡ [yìu”z "[Î ët¡àR¡à> ët¡àR¡à>¤à Òã¹³ƒà *Òü¹¤Îå šå[XKã t¡àS¡A¡ A¡ÚàKã ³t¡à}ƒà Òü¹A¡šà íÅì¹}[Å} "[Î[ƒ ë=àÒüìƒàA¡šà "³³³[> ÒàÚ¤à ÚàÒü  ú šå[X¤å [=³ *Òü>à ëºïJ;ºKà Òü¹A¡šà íÅì¹} J¹à "³[ƒ íÅì¹} "ƒåt¡à *Òü>à ëºïJ;ºKà í>>¤à >å}R¡àÒüK[> ú >vö¡Kà šå[Xƒà ³ã;ìÚ} =´ÃKà Òü¹A¡šà íÅì¹}[Å} "[ÎJv¡û¡³A¡ Òü[¹¤à [=³ƒà Úà*[¹¤à šå[XKã t¡àS¡A¡[Å}ƒåKã ëyû¡àì>àìºà[\ "ƒå [=ìƒàAáKà ³=} ³=} *Òü>à í>>¤à ÚàK[> ú ³ƒå³A¡ ó¡\¹¤à W¡à}ìÚ} "³à *ÒüK[> J[À ú ëšàAá¤[ƒ [Ťà t¡àÒü JR¡>à JR¡>à t¡àÒü¤R¡ƒà ºàAá¤à tå¡}ƒ[ƒ šè³—³A¡ A¡àl¡üì=àAÃå¡Òü 'Kã 'Kã ÒàÚ¤à ëW¡àÒü W¡à} ëÚ}[ºîR¡ƒà ú ‘Aå¡Òü¹¤[> JR¡[J¤[ƒ Ò>¤Kã ¯àó¡³ìÎ ÒàÚ>¹KÎå ºàA¡[J¤[> Òü³àKã [ÅìÚà³—å}ƒKãú ët¡ï¤t¡¤å "ÎåA¡ Aå¡Òü¤ìÎ JÀ僤[> "ƒåA¡ ÒA¡[W¡Äà šè³A¡àl¡ü A¡àl¡üì=àAÃå¡Òü ÒàÚ¤Îå ºà>K[> ú’ ("Îå³—à Ò>[J¤[ƒ, ºà. 105) "ƒå¤å Ò>¤à t¡à¹A¡Òü, A¡àÚ>¤à t¡à¹A¡Òü >å}[Å>à [t¡Ä¹Aá¤à ³¹ç¡š ³šà}[Å}Kà ú "ì¹Ùà t¡àÒü¤R¡ ³šåƒà =à\[¹¤à #ƒA¡ã >³à\ ëºàÒü¹¤ƒà ë=ï[>î\ íºìÅ´¬K㠳󡳃à Jå¤àA¡ ">ã =àUvå¡>à ºR¡\[J¤à P¡>àÒ ëA¡àA¡[š>¤à ëJàR¡=à} Jå[ƒ} ëÅÄ[¤>¤à ’ (#ƒ,  ºà. 100) ÒàÚ>à Jå¹ç¡³\[¹¤à A¡[¤[> "ƒå>à t¡à[Ò¹[ƒ Úà³—à ëš[Î[³Ê¡ *Òü¤à A¡[¤ >ìv¡ ú ëÒï[\A¡Îå "Åà ³àR¡[‰, "¯à¤Kã ëšàìºàÒüƒ[ƒ >å}R¡àÒü¤à ºàA¡[J[> ÒàÚ>à J[À¤à *[œ¡[³Ê¡ *Òü[¹¤à A¡[¤[> ú ³=v¡û¡à š>[J¤P¡³ ³ÒàB¡ã ëºàº [Å[\ĤKã "³Îå} [Å[\Ä[¹
Page No. Meitei LAST ëºàºƒå>à ëó¡à}ìƒàAáã¤à ëšàÒü[i¡A¡ ëºUå&\ Úà³—à >ã}[=î\ ú t¡à[Ò¹ Îà\¤³ƒKã "ît¡ ó¡\¹¤à íÅì¹} A¡Úà šà¤à ó¡}ºA¡[JK[> ÒàÚ¤Kã "Åà ³àR¡[‰ ú
A¡[¹Kãì>à ëA¡ï[¹¤[Τå Jè;ºà³ ët¡àÚ>à
³ÚàÒü A¡À¤à ³t¡³Kã íºìÚà>[Å}>à
A¡[¹¤å íºìÒú[¹¤ìK ÅA¡JR¡>¹A¡[Jƒ¤à 'Kà
A¡¹´¬à t¡à;A¡ã "ì>ï¤à Úåì>à
šã=ìB¡ J[À¤à ë>ïìÒï>>à ú  (ºàA—¡ã}[º "³åv¡û¡}[ƒ >>àv¡û¡à, ºà. 108) ú