t¡ìJ>ƒà í³ît¡@ í³ît¡ƒKã ë³A¡[º, ë³A¡[ºƒKã ³[ošå¹ã
|
ëÎàÒü¤³ Îåì¹Å [Î}Ò
³[ošå¹ƒà šàÀ´¬à [>}ì=ï[Å}Kã ³¹v¡û¡à šà³îÒ¤à (K[¹¤[>¯à\) "ì=ï¤à [>}ì=ï "³[>¡ú "¯àKà A¡Úà¹A¡ ºà씂}>[J, [yšå¹àKÎå ºà> ëÅàA—¡[J¡ú ºà–ƒà [yšå¹à¤å \Ú ët¡ï[J ÒàÚƒå>à ³ÒàA¡šå ‘t¡ìJ> R¡´¬à’ [³}ì=à>[J¡ú [yšå¹à¤å í³ît¡[Å}>à t¡ìJ>¡ú t¡ìJº ÒàÚî>¡ú Jõ: A塳 2006 [A¡ \à>å¯à[¹ =àƒà W¡Òã t¡ì¹; Jå”zàA¡šà >ã}[Å} >å[³; ëÎìºì¤øÎ> A¡[´¶[i¡, ëÒà\àÒü>à ëó¡àR¡¤à ëÎà쮡[>¹ "³ƒà "à¹ìA¡ c¡º[\;[A¡ ‘‘History of medieval Manipur’’ ëA¡ï¤à ¯àì¹}ƒà "Îå´•à š[À@ ‘‘Tripura was known to the Manipuris as Takhen. The name comes from the Sanskrit word dakshin (South). Sylhet, now in Bangladesh, was Manipur's gate to the Gangetic Valley and beyond. For going to Tripura, the Manipuris first reached Sylhet and then proceeding to the south reached Tripura. The people of Sylhet used to call Tripura 'dakhin' meaning the south. In the mouth of the Manipuris , dakhin become Takhen.’’
[yšå¹à¤å ³[ošå¹ã[Å}>à ‘t¡ìJ>’ ÒàÚ>à JR¡î>¡ú ÒàÚ[¹¤à [³} "[Î Î}ÑHõt¡ ¯àîÒ ‘ƒ[Û¡>’ƒKã ºàA¡[J¤[>¡ú ëÒï[\A¡ ¤}ºàìƒÎ[A¡ ³>å} W¡>Jø¤à [Îìºi¡ ÒàÚ¤à ³ó¡³[Î ³[ošå¹ƒKã KUà tå¡ì¹ºKã t¡´¬àA¡ "³Îå} "ît¡ƒà W¡ìxàA¡ W¡;[Å>Kã ë=à}[>¡ú [yšå¹à W¡;>¤KンA¡ "Òà>¤ƒà [Îìºi¡ =å}º¤à ³tå¡}ƒà =à ³àÚîKƒà W¡;ºKà [yšå¹à ëÚïK[>¡ú [Îìºi¡[A¡ ³ã[Å} [yšå¹à¤å ƒ[Û¡> (Jà) ÒàÚî>¡ú í³ît¡[Å}Kã l¡üZW¡à¹oƒà ‘ƒ[Û¡¹’ ÒàÚ¤à ¯àîÒ[Î J¹à í=ìƒàv¡ûå¡>à ‘t¡ìJ>’ *Òü[J¡ú A¡¹´¬à ³t¡³ƒKã [yšå¹à¤å t¡ìJ> ÒàÚ¤à ëÒï[J, ³ƒå [>}[=>à JR¡¤à R¡³ìƒ, "ƒåKà šà³îÒ¤Kã ³t¡³Kã ³³àR¡ƒKã[> ÒàÚ¤ƒà [W¡}>[>}R¡àÒü íºìt¡¡ú
[yšå¹à¤å ‘t¡ìJ>’ ÒàÚ>[J¤P¡´•à ‘"Îà³’¤åÎå ‘ët¡Jà*’ ÒàÚ>[J¡ú ³[ošå¹Kà ³¹ã íº>¹´¬[Î ³=A¡ "Îà³K[>¡ú ³=v¡û¡à ÒàÚ[¹¤à "๠ëA¡ c¡º[\;[A¡ ¯àì¹}ƒà ³¹³[Î "Îå´•à Òü[¹@ ‘‘ Upper Assam was known to the manipuris aas Tekhao. The capital of upper Assam was near Shibsagar on the bank of the river Dikhau. This river was Dikhau or river Tekhao, as the Manipuris pronounced, it came to known as Tekhao. ’’ í³ît¡[Å}ƒà ³=A¡ "Î೤å ët¡Jà* ÒàÚ>à JR¡>¹´¶ã¡ú ³=A¡ "Îà³Kã ëA¡à>å} *Òü¹´¬à ³ó¡³[Î [l¡Jàl¡ü tå¡ì¹ºKã *씂àA¡[Jƒå>à ët¡Jà* *ÒüJì¹ú "Îå³ìt¡ï>à [l¡Jàl¡ü >;yKà ët¡Jà* tå¡ì¹º ëW¡>¤à íº¤àA¡šå í³ît¡[Å}>à ët¡Jà* ÒàÚ>à JR¡>칡ú
Òü} 1748 A塳ƒà í³[ƒ}Rå¡ šà³îÒ¤>à ³\àÒü¤å}ìR¡à [W¡;ÅàÒüƒà [>}ì=ï J审³ [ÅĹ´¬à >å[³v¡Kã 1891 Òü} A塳\àKã >ã}t¡´¬à ºà> ó¡à*¤à ³t¡à}[Î ³[ošå¹Kã Òü[t¡ÒàÎt¡à W¡¹à}>¹¤à t¡àgà[>¡ú ³[W¡>-³>à* 󡴬ຠ³åĤà, [>}ì=ï ó¡³KンA¡ Jè;ºàÚ šàÚ>¤à, ³[W¡>-³>à*t¡à >v¡>à ³šà¤å} ó¡à*¤à Òà;[J¡ú šà³îÒ¤à ³Åà³A¡ ³W¡à>åšà>à Òà;[J¡ú ³¹A¡[΃à Òüìt¡àš ët¡àÙà, ³Úà³Kà ³àă¤[ƒ šà³îÒ¤Kã ³W¡à>åšà Ÿà³ÅàÒüKã ³W¡à ëKï¹Å¸à³ (³¹à´¬à) "³Îå} ®¡àK¸W¡–ƒø ³W¡ã>-³>à* ">ã[Î[>¡ú ³t¡³ƒåƒà "àìºà}šàÚà "¯àKã [>}ì=ï *Òü[¹¡ú ®¡à¹t¡ ÅàÒü>à [>}ì=ï J审³ ³åºìÒïì¹ ÒàÚ>à ¯àA¡;[J¤ƒà "àìºà}šàÚà>à ëKï¹Å¸à³¤å "¯àƒà ëA¡ïJ;[º¡ú ëKï¹Å¸à³>à ºàv¡û¡¤Kã ³¹´•à "àìºà}šàÚà ³[ošå¹ƒà ºà–ƒà¹A¡[J¡ú ëKï¹Å¸à³, ®¡àK¸W¡–ƒø "³Îå} "ì=ï¤à ³Úà³ W¡ã}>å}ƒà ëW¡–ƒå>à ëºà;[J¡ú >àA¡º "ît¡ "³ƒà [>}ì=ï J审³ ³åÀKà t¡à씂àA¡šã¹ìAá ÒàÚ>à [W¡;ÅàÒü>à Òü}ì¹\t¡à ¯àA¡;[J¡ú
"¯à>à ºà–ƒà¹A¡šƒà "³Îå} [W¡;ÅàÒü>à Òü}ì¹\t¡à ¯àA¡;šà, ³¹³ ">ã[Î ëºïƒå>à Òü}ì¹\[Å}Kà ³Jà t¡à>à JÄ-í>>>¤à ®¡àK¸W¡–ƒø Ò[¹ƒàÎ ëKàÎàÒü¤å [W¡j¡àK}ƒà =à[J¡ú Ò[¹ƒàÎ ëKàÎàÒü¤å [W¡j¡àK}ƒà Òü}ì¹\[A¡ ºå[W¡}¤à ëÒ>[¹ 뮡칺ʡA¡à ¯à¹ã Åà>¹Kà "¯à>à
ºà–ƒà¹A¡šƒà Òü}ì¹\>à ³t¡ãA¡ W¡à>à ³ìt¡} šã¤à, "ƒåKà ³[ošå¹>à A¡à¹Jà>à "³Îå} ºà>¤> Åà>¤à šã¤à 뺚—칡ú Úà>ìW¡ƒåƒà ë³A¡[º [>}ì=ï ®¡àK¸W¡–ƒøKã ³ã×; *Òü>à Ò[¹ƒàÎ ëKàÎàÒü>à, Òü}ì¹\ ιA¡à¹Kã ³àÚîA¡ƒKã ëÒ>[¹ 뮡칺ʡ>à Òü} 1762 ëÎìŸi¡´¬¹ 14 ƒà Î[Ò ët¡ï>[J¡ú ³=}ƒà ³[W¡>-³>à*>à Òü} 1762ƒà Úà>¤ìW¡ "ƒå ³ÒàA¡Îå Úàì¹ ÒàÚƒå>à Òü}ì¹\ ιA¡à¹ƒà JR¡Ò>[J¡ú ¯àó¡³[Î l¡à. &º. W¡–ƒø³[>Kã ºàÒü[¹A¡ [ƒ ¤àl¡ü–ƒ[¹Î *ó¡ ³[ošå¹ Kã ºà³àÚ 1 Kã óå¡i¡ ë>ài¡t¡Kã JR¡¤à R¡´¶ã¡ú óå¡i¡ ë>ài¡ƒåƒà ëÒà³ [ƒšài¢¡ì³–i¡, š[¤ÃA¡ ëšøà[Î[ƒ}Π뮡àºå¸³ 1763 Kã ºà³àÚ 1330-1331 ƒà Úà*¤à ¯àì¹àº J¹à =³\[¹, ‘‘As soon as the English shall enable me to work the gold mine on the banks of the river B arrampooter(Brahmaputra) in the dominions of Meckely (Manipur)...I am willing and agreed to pay all expenses in the working of the said mines.’’ ÒàÚ¤[ƒ ë³A¡[º ιA¡à¹Kã ¹à\¸ ³>å}W¡>¤à ¤øÕ¡šåy tå¡ì¹ºKã ët¡à¤¢à>ƒà Î>àKã J[>Kã =¤A¡ šàÚJ;šà Òü}ì¹\[Å}>à "Úà¤à šã¤Kà, '>à šà´¬à "³Îå} Úà[>}¤[ƒ ÒàÚ[¹¤à J[>[ÎKã =¤v¡û¡à W¡R¡¤à ëź šè´•³A¡ =à}ìƒàB¡[>¡ú "ƒå´•[ƒ ÒàÚ[¹¤à ¯àîÒ[Å}[Î>à t¡à[Aá-³[ošå¹Kã ³[³} ë³J[º ëA¡ï¹´¶ã, [>}ì=ï ëKï¹Å¸à³ "³Îå} ®¡K¸W¡–ƒø¤å ë³J[º [>}ì=ï ÒàÚ>à Åv¡û¡àA¡Òü, ¤øÕ¡šåyKã ët¡à¤¢à> ó¡à*¤à ³[ošå¹¤å ë³J[º ÒàÚ>à ëA¡ï¹´¶ã¡ú ³ƒå ó¡}>샡ú ëKï¹Å¸à³ "³Îå} ®¡àK¸W¡–ƒø¤å ë³J[º [>}ì=ï ÒàÚ¤ƒKã ëÒÄà "ît¡ A¡[¹³v¡à ë=}>샡ú ³[ošå¹Kã Òü[t¡ÒàÎ "³Îå} íW¡=àì¹àº Aå¡´¬à¤ƒÎå ¯àó¡³[Î Úà*샡ú šà³îÒ¤à ³Òà¹à\>à [Ò–ƒå ‹´¶¢ƒà ƒãÛ¡à ëºï¹¤à ³tå¡}ƒà í³y¤àB¡ã [³} ³[ošå¹ ÒàÚ>à ºàl¡üì=àA¡[J¡ú R¡[Î ó¡à*¤à ³[ošå¹ ÒàÚ>à JR¡>[¹, ë³A¡[º ÒàÚ>¤à ³t¡à} ë=}>샡ú
ëKﹸų>à Òü} 1763 ƒà ë>àUà[J¤à ³tå¡}ƒà ®¡¸K¸àW¡–ƒø>à "³åA¡ ÒÄà 󡴬ຠó¡³[J¡ú Òü} 1797 ƒà ³\àÒü¤å}ìR¡à ºà¤o¸W¡–ƒøƒà [>}ì=ï J审³ [ÅĹ´ÃKà t¡ã=¢ ™ày ët¡ï[J¡ú º´¬ãƒà, [yšå¹àƒà J¹[> íº¹´¶ã¡ú ³\àÒü줴¶à Ò[¹ìÅŬKã 냤ã¤å Òü} 1798 ƒà [yšå¹àKã [>}ì=ï ">ãÇ¡¤à ¹à\‹¹ ³à[oA¡¸ƒà =à\¹´¶ã¡ú ³\àÒü줴¶>à ³[ošå¹ƒKã šå¹A¡šà ¹à‹àAõ¡Ì¡Kã ³å[v¢¡ƒå ºà;W¡ìK ÒàÚ\¤ƒà ®¡àK¸W¡–ƒø>à ³t¡ãA¡ W¡à>à #¹à;>¤KンA¡ ¤à³>Kà ëºàÚ>>à šåR¡, #îÅ \ìKàÒü íÒ¤à "³Îå} "ît¡ ³ã*Òü J¹à [yšå¹àKã ëA¡à>å} "àK¹t¡ºàƒà Jå–ƒàƒå>à íº>¤à =´Ã´¶ã¡ú ³\àÒü¤åìR¡à ƒåºW¡–ƒø¤åÎå "àK¹t¡ºàƒà
Jå–ƒàÒ>[J¡ú ³Òà¹àoã Ò[¹ìÅŬKã 냤ã>à ¹à‹àAõ¡Ì¡Kã ³è[v¢¡ƒå ³[–ƒ¹ƒà [º}J;ºKà ¹à‹à³à‹¤ [³}ì=à>ƒà #¹à;šà ëÒï[J¡ú Òü´£¡àºƒà ëKà[¤–ƒ[\Kã ³[–ƒ¹ƒà ë³¹àKã šè[o¢³àƒà ³Òà¹àÎ ÅàĤKà ³àÄ>à ¹à‹à³à‹¤ ³[–ƒ¹ƒà ³Òà¹àÎ ÅàĤà ëÒï[J¡ú ëÒï[\A¡Îå W¡Òã Jè[ƒ} 뺜¡>à W¡x[¹¡ú
Òü}ì¹\A¡à Î[Ò ët¡ï>[J¤à Úà>ìW¡ƒà ®¡K¸W¡–ƒø¤å ë³A¡[º [>}ì=ï ÒàÚ>à Åv¡û¡àA¡[J¤>à í³ît¡[Å}¤å [yšå¹àƒà ë³A¡[º ÒàÚ>à JR¡>[J¡ú š>¤à Úà¤[ƒ ³ó¡³ "³³³ƒà ³[ošå¹¤å ët¡àR¡à> ët¡àR¡à>¤à [³}ƒà JR¡>¹´¶ã¡ú [i¡[Î ëÒàƒÎ>Kã ‘[ƒ í³[=Î’ ºàÒü[¹v¡û¡à "Îå´•à Òü[¹,
‘‘The Burmess call it Kathe, the Assamese Mekle, while according to Colonel Mccullock, the Bengali name of the State is Moglai’’ ÒàÚ¤[ƒ, ³[ošå¹¤å ¤³¢àKã ³ã[Å}>à ‘A¡ì=’, "àÎà³Kã ³ã[Å}>à ‘ë³A¡ìº’ ÒàÚ>à ëA¡ï>[J¡ú A¡ìo¢º ³¸àìA¡àºKã ³tå¡}ÒüÄà íº¤àA¡[ÎKã [³} ¤à}ºàƒà ‘ë³àKºàÒü’ ëA¡ïÒü¡ú ³[ošå¹¤å ‘A¡ì=’ [³}ì=àA¡[J¤Kã ³¹³ƒà Alexander Mackenzie Kã The North East Frontier of India ºàÒü[¹B¡ã Źç¡A¡ ³W¡à "³à =³\[¹, ‘‘The Kubo Valley lies between the Heerok or Yoma range of Mountains, which bounds the eastern side of Manipur Valley, and Nigthee or Kyendwen River. It commences from the foot of the fhills in latitude 24030' North and extends South to 22030', where it terminates on the left bank of the Kathe Khyoung or Manipur river, which falls into the Ningthee... ’’ W¡ã} "¯à}¤ƒKã Åì–ƒà¹A¡šà ‘Òãì¹àA¡’ >;yKà ‘ëÚà³à’ ëA¡ï¤à W¡ã} ³W¡à, ³[ošå¹ t¡³šàB¡ãÎå ë>à}ìšàA¡ ³àÚîA¡Kã "ì¹àÒü¤à ³ó¡³ "³Îå} >ã}[= >;yKà [A¡ìÚ–ƒì¯> tå¡ì¹ºKã ³¹v¡û¡à íº¤à º´¬å A¡ì¤à t¡´šàA¡ ëA¡ïÒü¡ú t¡´šàA¡[Î "¯à} ëº[i¡W塃 24030ú ƒà íº¤à W¡ã}ìJàR¡ƒKã ëÒï¹Kà Jà ³àÚîA¡ƒà 22030ú ëº[i¡W塃t¡à A¡ì= JàÒüÚ} >;yKà Òü´£¡àº tå¡ì¹ºKã *Òü=}¤à ët¡à¤¢à> ó¡à*¤[>¡ú Òü´£¡àº tå¡ì¹ºå A¡ì= JàÒüÚ} ÒàÚ>¤ƒKã ³[ošå¹¤å A¡ì= ÒàÚ>à JR¡>[J¡ú "ƒåKà í³ît¡[Å}>à ¤´¶¢à¤å "¯à ÒàÚ¤[Î ³³àR¡îR¡ƒKã [>Ê¡ "àÎ೤å ët¡Jà* ÒàÚ[J¤Kã[>¡ú ³[ošå¹Kã [>}ì=ï¤å ë³A¡[º [>}ì=ï *Òü>à Åv¡û¡àA¡[J¤>à ët¡Jà*[Å}>à ³[ošå¹¤å ë³A¡ìº ÒàÚ[J¤[> ÒàÚ¹¤ƒà [W¡}>[>}R¡àÒü íºìt¡ ÒàÚ>à J[À¡ú ³[ošå¹¤å ÒàÚ>[¹¤à ë³àKºàÒü ¯àîÒ[Î ³Úà} t¡à¤à ³ó¡³ ÒàÚ¤ƒà A¡àáàØl¡ "³Îå} [yšå¹à[>¡ú
[yšå¹àƒà í³ît¡ t¡à¤à ëÒï¹A¡[J¤[Î 1790 Òü}ƒà ®¡K¸W¡–ƒø ³Òà¹à\>à ³\àÒü줴¶¤å [yšå¹àƒà =à\¹´¬Kã ³tå¡}ƒKã[>¡ú ³[ÎKã ³³àR¡ƒà [yšå¹àƒà í³ît¡ t¡à¹´¬Kã W¡šW¡à¤à J僳 íº¤à l¡ü샡ú [yšå¹àKã [>}ì=ï ít¡ƒ[Û¡o>à ³[ošå¹ [>}ì=ïKã ³W¡à>åšã ºåìÒà}[J ÒàÚ>à [yšå¹àKã [>}ì=ïì¹àºKã ‘šåÚà¹ã ¹à\³àºà’ƒà ÒàÚ[¹¡ú ít¡ƒ[Û¡o>à šàÀ´¶ã ÒàÚ[¹¤à ³t¡³[Î ³Ò஡à¹t¡[A¡ ™åKt¡[>, šàJR¡¤>à 󡴬ຠ󡴬º A¡à¤Kã "à ³³àR¡ƒ[>¡ú "ƒå>à ¯àó¡³[Î ¯à¹ã [Å}¤è>Kã ³ìt¡ï[>, [³k¡[>ú 1609 Òü}ƒà [yšå¹àKã [>}ì=ï *Òü[¹¤[Î "Òà>¤à ¹à\‹¹ ³à[oA¡¸Kã ³W¡à>åšà ™ìÅà‹¹ ³à[oA¡¸[>¡ú ³t¡³ƒåƒà ³\àÒü줴¶à Ò[¹ìÅŬ¹ã 냤ã>à [yšå¹àKã "Òà>¤à ³ãît¡ ³Òà¹àoã[> ÒàÚ¤ƒà [W¡}>[>}R¡àÒü íºìt¡¡ú ®å¡¤> W¡yû¡¤t¡ãKã ¹à\³àºà "³Îå} šå¹g> šøÎàƒ W¡yû¡¤v¢¡ã>à ëº}¤à [yšå¹à ¹à\³àºàƒà ®¡K¸W¡–ƒøKã ³\àÒü줴¶Kã[³} W¡–ƒøì¹Jà Òà>à š[À¡ú Ò[¹ìÅŬ[¹ 냤ã¤å [yšå¹àƒà W¡–ƒøì¹Jà ÒàÚ>à ëA¡ï>[J¤øà ³ƒå JR¡ì‰¡ú
">ãÇ¡¤à ¹à\‹¹ ³à[oA¡¸Kã ³=}ƒà ƒåK¢à ³à[oA¡¸ (1808-13) "³Îå} ¹à³KUà ³à[oA¡¸ (1813-26) ³=} ³=} [yšå¹àKã [>}ì=ï *Òü[J¡ú [>}ì=ï ">ã[ÎKã í³ît¡ ¹àoã-³Òà¹àoã íº¹³ìƒ¡ú ¹à³KUà ³à[oA¡¸à>à íº[J‰¤ƒà ³ÒàB¡ã ³>à*>åšà "ìt¡à´¬à A¡àÅãW¡–ƒø>à (1826-29) [yšå¹àKã ó¡´¬à> ó¡³[J¡ú A¡àÅãW¡–ƒø ³[ošå¹Kã [>}ì=ï ³W¡à>åšã Aå¡[i¡ºàÛ¡ã, [>}ì=ï ³W¡à>åšã >v¡¤à "ît¡Îå í³ît¡ W¡>å "׳ ºåìÒà}[J¡ú ³=}Kã [>}ì=ï Aõ¡Ì¡ [A¡ìÅ๠³à[oA¡¸ (1830-49) W¡–ƒøA¡ºà, "[JìºÅ¬[¹ "³Îå} [¤‹åA¡ºà ëA¡ï¤à ³[ošå¹ [>}ì=ï ³à¹[\;[A¡ ³W¡à>åšã "׳ "³Îå} "Îà³ [>}ì=ïKã ³W¡à>åšã ¹â—³àºà¤å ºåìÒà}[J¡ú "Îà³Kã W¡>å *Òü¤>à ¹â—³àºà¤å ët¡Jà* íº³à ÒàÚ>à JR¡>¹´¶ã¡ú Aõ¡Ì¡[A¡ìÅà¹Kã ³=}ƒà ³W¡à>åšà #Åà>W¡–ƒø>à (1850-62) [>}ì=ï *Òü[J¡ú ³ÒàB¡ã ³Òà¹à[>[Å}>à ë³àÒüì¹}ì=³ W¡>å ³åv¡û¡à¤[º, íA¡Åà³ W¡>å \à[t¡Å¬[¹ "³Îå} Jå³ì”‚³ W¡>å ³åv¡û¡à¤[º, íA¡Åà³ W¡>å W¡ì–ƒøŬ[¹¡ú ¤ã¹W¡–ƒøKã (1896-1909) ³Òà¹à\>à ºåìÒà}[J¡ú ³Òà¹ào㠹◳gæ¹ã¤å n¡àA¡à íº³à ÒàÚ>Îå JR¡>[J¡ú í³ît¡ W¡>å t塺Îã¤t¡ã¤å ¹à‹à[A¡ìÅà¹Kã ³Òà¹àoã *Òü¹´¶ã¡ú ³=}Kã [>}ì=ï ¤ãì¹–ƒø[A¡ìÅ๠(1909-23) "³Îå} ¤ã¹[¤yû¡³ [A¡ìÅ๠(1923-47) ">ã³B¡ã í³ît¡ ³Òà¹àoã íº¹³ìƒ¡ú "ƒåKà ºåìÒà}ƒ>à ëºï¤à ¹àoã íº¹´¶ã¡ú ³ìJàÚ¤å ‘A¡Záà’ ëA¡ïÒü¡ú ³W¡à[Å} [>}ì=ï ³W¡àKã ³™¢àƒà ó¡}Òü¡ú A¡v¢¡à[Å}Kã >åšã[Å}¤åÎå ¹àoã ÒàÚî>¡ú A¡v¢¡à[Å}Îå í³ît¡ W¡>å ëºï¤à Úà´•à šà´•¹´¶ã¡ú ³Ú賃à í³ît¡ìºàº Åã[\Ĺ´¶ã¡ú ³¹³[Î>à [>}ì=ï "³Îå} A¡v¢¡à[Å} í³ît¡ìºàº íÒ¹´¶ã¡ú ëÒï[\[v¡û¡ [>}ì=ï ³W¡à-³Ç¡[Å}>à í³ît¡ìºà> JR¡¤à ¯à;캡ú "ƒåKà "Òº *Òü¹¤à W¡Òã W¡;º¤à [>}ì=ï³ ³W¡à-³Ç¡[Å}[ƒ ëÒï[\A¡Îå í³ît¡ìºàº JR¡Òü¡ú
t¡ìJ>Kã ³ó¡³ ³ó¡³ƒà ³ìW¡àÒü ³ìW¡àÒü í³ît¡>à Jå–ƒà>à íº[¹¤[ÎKã ³¹³[ƒ "¯à ºà> (1819-26) ÒàÚ¤[ƒ W¡[Ò t¡ì¹; Jå”zàA¡šƒà ºà>ìW¡–ƒå>à ³[ošå¹ =àìƒàv¡ûå¡>à ºàA¡šà A¡à}¤å[Å} A¡àáàØl¡ "³Îå} [Îìºi¡t¡à >v¡>à, t¡ìJ>ƒÎ ºàv¡ûå¡>à Jå–ƒà[J¡ú ³t¡³ "ƒåƒà t¡ìJ>ƒà ³ã t¡àƒ¤à, \Uº *Òü>à íº¤à º³ Úà´•à íº¹´¶ã¡ú ³[ošå¹ƒKã ºà>ì\ÀA¡šà ³[ošå¹ã[Å}>à l¡üšàº ¯àšº A¡v¡ûå¡>à >à¹A¡-\Uº ëÅ}ìƒàv¡ûå¡>à Úå´£¡³ ëºïó¡³ ëųƒå>à Jå–ƒà¤à ëÒï[J¡ú "ƒåƒKã ³[–ƒ¹ƒà ¹à‹àAõ¡Ì¡Kã ³è[v¢¡ šø[t¡Ë¡à ët¡ïƒå>à, ³[–ƒ¹ ³³àR¡ƒà ³àr¡š Åàƒå>à JåU} t¡à¤à ëÒï[J¡ú ³[ošå¹ƒKã Jåº ëÒà}ƒå>à ºàA¡š[> ÒàÚ>à ³ìJàÚ¤å ³[ošå¹ã [³} ë=à>[J¡ú
[yšå¹àƒà ë³A¡[º ÒàÚ¤à ¯àîÒ[Î [yšå¹àKã ëA¡à>å} "àK¹t¡ºàƒà, "A¡A—¡>à [>}ì=ï ³W¡à ³Ç¡[Å}>à Úà´•à Åã[\Ĺ´¶ã¡ú "¯à ºà–ƒà ëW¡ÀA¡[J¤à [yšå¹àKã ³ó¡³ "³³³ƒà í³ît¡¤å ët¡àR¡à> ët¡àR¡à>¤à [³}ƒà JR¡>¹´¬ƒå ëÒ[\A¡ ³ó¡³ šè´•³v¡û¡à, ³[ošå[¹ ÒàÚ>à JR¡>칡ú ë³àKºàÒü, ë³A¡ìº ¯àîÒ[Å}[Î Åã[\Ĥà Òüó¡} ó¡}>샡ú \à[t¡ìKàË¡ã "³Kã [³}, A¡àR¡ºèš "³Kã [³} "³à Jv¡û¡à *ÒüKƒ¤[>, >;y¤[ƒ \à[t¡ìKàË¡ãƒåKã, A¡àR¡ºèšƒåKã ëºà>, Îà[Òt¡¸, Î}ÑHõþ[t¡ ÒàÚ¤[ƒ Åv¡û¡³ƒà W¡³´•¤’³à ëšàA¡šà t¡R¡àÒü󡃤[>¡ú (A¡[΢- t¡ìJ> íº¹à})
³[ošå¹ƒà šàÀ´¬à [>}ì=ï[Å}Kã ³¹v¡û¡à šà³îÒ¤à (K[¹¤[>¯à\) "ì=ï¤à [>}ì=ï "³[>¡ú "¯àKà A¡Úà¹A¡ ºà씂}>[J, [yšå¹àKÎå ºà> ëÅàA—¡[J¡ú ºà–ƒà [yšå¹à¤å \Ú ët¡ï[J ÒàÚƒå>à ³ÒàA¡šå ‘t¡ìJ> R¡´¬à’ [³}ì=à>[J¡ú [yšå¹à¤å í³ît¡[Å}>à t¡ìJ>¡ú t¡ìJº ÒàÚî>¡ú Jõ: A塳 2006 [A¡ \à>å¯à[¹ =àƒà W¡Òã t¡ì¹; Jå”zàA¡šà >ã}[Å} >å[³; ëÎìºì¤øÎ> A¡[´¶[i¡, ëÒà\àÒü>à ëó¡àR¡¤à ëÎà쮡[>¹ "³ƒà "à¹ìA¡ c¡º[\;[A¡ ‘‘History of medieval Manipur’’ ëA¡ï¤à ¯àì¹}ƒà "Îå´•à š[À@ ‘‘Tripura was known to the Manipuris as Takhen. The name comes from the Sanskrit word dakshin (South). Sylhet, now in Bangladesh, was Manipur's gate to the Gangetic Valley and beyond. For going to Tripura, the Manipuris first reached Sylhet and then proceeding to the south reached Tripura. The people of Sylhet used to call Tripura 'dakhin' meaning the south. In the mouth of the Manipuris , dakhin become Takhen.’’
[yšå¹à¤å ³[ošå¹ã[Å}>à ‘t¡ìJ>’ ÒàÚ>à JR¡î>¡ú ÒàÚ[¹¤à [³} "[Î Î}ÑHõt¡ ¯àîÒ ‘ƒ[Û¡>’ƒKã ºàA¡[J¤[>¡ú ëÒï[\A¡ ¤}ºàìƒÎ[A¡ ³>å} W¡>Jø¤à [Îìºi¡ ÒàÚ¤à ³ó¡³[Î ³[ošå¹ƒKã KUà tå¡ì¹ºKã t¡´¬àA¡ "³Îå} "ît¡ƒà W¡ìxàA¡ W¡;[Å>Kã ë=à}[>¡ú [yšå¹à W¡;>¤KンA¡ "Òà>¤ƒà [Îìºi¡ =å}º¤à ³tå¡}ƒà =à ³àÚîKƒà W¡;ºKà [yšå¹à ëÚïK[>¡ú [Îìºi¡[A¡ ³ã[Å} [yšå¹à¤å ƒ[Û¡> (Jà) ÒàÚî>¡ú í³ît¡[Å}Kã l¡üZW¡à¹oƒà ‘ƒ[Û¡¹’ ÒàÚ¤à ¯àîÒ[Î J¹à í=ìƒàv¡ûå¡>à ‘t¡ìJ>’ *Òü[J¡ú A¡¹´¬à ³t¡³ƒKã [yšå¹à¤å t¡ìJ> ÒàÚ¤à ëÒï[J, ³ƒå [>}[=>à JR¡¤à R¡³ìƒ, "ƒåKà šà³îÒ¤Kã ³t¡³Kã ³³àR¡ƒKã[> ÒàÚ¤ƒà [W¡}>[>}R¡àÒü íºìt¡¡ú
[yšå¹à¤å ‘t¡ìJ>’ ÒàÚ>[J¤P¡´•à ‘"Îà³’¤åÎå ‘ët¡Jà*’ ÒàÚ>[J¡ú ³[ošå¹Kà ³¹ã íº>¹´¬[Î ³=A¡ "Îà³K[>¡ú ³=v¡û¡à ÒàÚ[¹¤à "๠ëA¡ c¡º[\;[A¡ ¯àì¹}ƒà ³¹³[Î "Îå´•à Òü[¹@ ‘‘ Upper Assam was known to the manipuris aas Tekhao. The capital of upper Assam was near Shibsagar on the bank of the river Dikhau. This river was Dikhau or river Tekhao, as the Manipuris pronounced, it came to known as Tekhao. ’’ í³ît¡[Å}ƒà ³=A¡ "Î೤å ët¡Jà* ÒàÚ>à JR¡>¹´¶ã¡ú ³=A¡ "Îà³Kã ëA¡à>å} *Òü¹´¬à ³ó¡³[Î [l¡Jàl¡ü tå¡ì¹ºKã *씂àA¡[Jƒå>à ët¡Jà* *ÒüJì¹ú "Îå³ìt¡ï>à [l¡Jàl¡ü >;yKà ët¡Jà* tå¡ì¹º ëW¡>¤à íº¤àA¡šå í³ît¡[Å}>à ët¡Jà* ÒàÚ>à JR¡>칡ú
Òü} 1748 A塳ƒà í³[ƒ}Rå¡ šà³îÒ¤>à ³\àÒü¤å}ìR¡à [W¡;ÅàÒüƒà [>}ì=ï J审³ [ÅĹ´¬à >å[³v¡Kã 1891 Òü} A塳\àKã >ã}t¡´¬à ºà> ó¡à*¤à ³t¡à}[Î ³[ošå¹Kã Òü[t¡ÒàÎt¡à W¡¹à}>¹¤à t¡àgà[>¡ú ³[W¡>-³>à* 󡴬ຠ³åĤà, [>}ì=ï ó¡³KンA¡ Jè;ºàÚ šàÚ>¤à, ³[W¡>-³>à*t¡à >v¡>à ³šà¤å} ó¡à*¤à Òà;[J¡ú šà³îÒ¤à ³Åà³A¡ ³W¡à>åšà>à Òà;[J¡ú ³¹A¡[΃à Òüìt¡àš ët¡àÙà, ³Úà³Kà ³àă¤[ƒ šà³îÒ¤Kã ³W¡à>åšà Ÿà³ÅàÒüKã ³W¡à ëKï¹Å¸à³ (³¹à´¬à) "³Îå} ®¡àK¸W¡–ƒø ³W¡ã>-³>à* ">ã[Î[>¡ú ³t¡³ƒåƒà "àìºà}šàÚà "¯àKã [>}ì=ï *Òü[¹¡ú ®¡à¹t¡ ÅàÒü>à [>}ì=ï J审³ ³åºìÒïì¹ ÒàÚ>à ¯àA¡;[J¤ƒà "àìºà}šàÚà>à ëKï¹Å¸à³¤å "¯àƒà ëA¡ïJ;[º¡ú ëKï¹Å¸à³>à ºàv¡û¡¤Kã ³¹´•à "àìºà}šàÚà ³[ošå¹ƒà ºà–ƒà¹A¡[J¡ú ëKï¹Å¸à³, ®¡àK¸W¡–ƒø "³Îå} "ì=ï¤à ³Úà³ W¡ã}>å}ƒà ëW¡–ƒå>à ëºà;[J¡ú >àA¡º "ît¡ "³ƒà [>}ì=ï J审³ ³åÀKà t¡à씂àA¡šã¹ìAá ÒàÚ>à [W¡;ÅàÒü>à Òü}ì¹\t¡à ¯àA¡;[J¡ú
"¯à>à ºà–ƒà¹A¡šƒà "³Îå} [W¡;ÅàÒü>à Òü}ì¹\t¡à ¯àA¡;šà, ³¹³ ">ã[Î ëºïƒå>à Òü}ì¹\[Å}Kà ³Jà t¡à>à JÄ-í>>>¤à ®¡àK¸W¡–ƒø Ò[¹ƒàÎ ëKàÎàÒü¤å [W¡j¡àK}ƒà =à[J¡ú Ò[¹ƒàÎ ëKàÎàÒü¤å [W¡j¡àK}ƒà Òü}ì¹\[A¡ ºå[W¡}¤à ëÒ>[¹ 뮡칺ʡA¡à ¯à¹ã Åà>¹Kà "¯à>à
ºà–ƒà¹A¡šƒà Òü}ì¹\>à ³t¡ãA¡ W¡à>à ³ìt¡} šã¤à, "ƒåKà ³[ošå¹>à A¡à¹Jà>à "³Îå} ºà>¤> Åà>¤à šã¤à 뺚—칡ú Úà>ìW¡ƒåƒà ë³A¡[º [>}ì=ï ®¡àK¸W¡–ƒøKã ³ã×; *Òü>à Ò[¹ƒàÎ ëKàÎàÒü>à, Òü}ì¹\ ιA¡à¹Kã ³àÚîA¡ƒKã ëÒ>[¹ 뮡칺ʡ>à Òü} 1762 ëÎìŸi¡´¬¹ 14 ƒà Î[Ò ët¡ï>[J¡ú ³=}ƒà ³[W¡>-³>à*>à Òü} 1762ƒà Úà>¤ìW¡ "ƒå ³ÒàA¡Îå Úàì¹ ÒàÚƒå>à Òü}ì¹\ ιA¡à¹ƒà JR¡Ò>[J¡ú ¯àó¡³[Î l¡à. &º. W¡–ƒø³[>Kã ºàÒü[¹A¡ [ƒ ¤àl¡ü–ƒ[¹Î *ó¡ ³[ošå¹ Kã ºà³àÚ 1 Kã óå¡i¡ ë>ài¡t¡Kã JR¡¤à R¡´¶ã¡ú óå¡i¡ ë>ài¡ƒåƒà ëÒà³ [ƒšài¢¡ì³–i¡, š[¤ÃA¡ ëšøà[Î[ƒ}Π뮡àºå¸³ 1763 Kã ºà³àÚ 1330-1331 ƒà Úà*¤à ¯àì¹àº J¹à =³\[¹, ‘‘As soon as the English shall enable me to work the gold mine on the banks of the river B arrampooter(Brahmaputra) in the dominions of Meckely (Manipur)...I am willing and agreed to pay all expenses in the working of the said mines.’’ ÒàÚ¤[ƒ ë³A¡[º ιA¡à¹Kã ¹à\¸ ³>å}W¡>¤à ¤øÕ¡šåy tå¡ì¹ºKã ët¡à¤¢à>ƒà Î>àKã J[>Kã =¤A¡ šàÚJ;šà Òü}ì¹\[Å}>à "Úà¤à šã¤Kà, '>à šà´¬à "³Îå} Úà[>}¤[ƒ ÒàÚ[¹¤à J[>[ÎKã =¤v¡û¡à W¡R¡¤à ëź šè´•³A¡ =à}ìƒàB¡[>¡ú "ƒå´•[ƒ ÒàÚ[¹¤à ¯àîÒ[Å}[Î>à t¡à[Aá-³[ošå¹Kã ³[³} ë³J[º ëA¡ï¹´¶ã, [>}ì=ï ëKï¹Å¸à³ "³Îå} ®¡K¸W¡–ƒø¤å ë³J[º [>}ì=ï ÒàÚ>à Åv¡û¡àA¡Òü, ¤øÕ¡šåyKã ët¡à¤¢à> ó¡à*¤à ³[ošå¹¤å ë³J[º ÒàÚ>à ëA¡ï¹´¶ã¡ú ³ƒå ó¡}>샡ú ëKï¹Å¸à³ "³Îå} ®¡àK¸W¡–ƒø¤å ë³J[º [>}ì=ï ÒàÚ¤ƒKã ëÒÄà "ît¡ A¡[¹³v¡à ë=}>샡ú ³[ošå¹Kã Òü[t¡ÒàÎ "³Îå} íW¡=àì¹àº Aå¡´¬à¤ƒÎå ¯àó¡³[Î Úà*샡ú šà³îÒ¤à ³Òà¹à\>à [Ò–ƒå ‹´¶¢ƒà ƒãÛ¡à ëºï¹¤à ³tå¡}ƒà í³y¤àB¡ã [³} ³[ošå¹ ÒàÚ>à ºàl¡üì=àA¡[J¡ú R¡[Î ó¡à*¤à ³[ošå¹ ÒàÚ>à JR¡>[¹, ë³A¡[º ÒàÚ>¤à ³t¡à} ë=}>샡ú
ëKﹸų>à Òü} 1763 ƒà ë>àUà[J¤à ³tå¡}ƒà ®¡¸K¸àW¡–ƒø>à "³åA¡ ÒÄà 󡴬ຠó¡³[J¡ú Òü} 1797 ƒà ³\àÒü¤å}ìR¡à ºà¤o¸W¡–ƒøƒà [>}ì=ï J审³ [ÅĹ´ÃKà t¡ã=¢ ™ày ët¡ï[J¡ú º´¬ãƒà, [yšå¹àƒà J¹[> íº¹´¶ã¡ú ³\àÒü줴¶à Ò[¹ìÅŬKã 냤ã¤å Òü} 1798 ƒà [yšå¹àKã [>}ì=ï ">ãÇ¡¤à ¹à\‹¹ ³à[oA¡¸ƒà =à\¹´¶ã¡ú ³\àÒü줴¶>à ³[ošå¹ƒKã šå¹A¡šà ¹à‹àAõ¡Ì¡Kã ³å[v¢¡ƒå ºà;W¡ìK ÒàÚ\¤ƒà ®¡àK¸W¡–ƒø>à ³t¡ãA¡ W¡à>à #¹à;>¤KンA¡ ¤à³>Kà ëºàÚ>>à šåR¡, #îÅ \ìKàÒü íÒ¤à "³Îå} "ît¡ ³ã*Òü J¹à [yšå¹àKã ëA¡à>å} "àK¹t¡ºàƒà Jå–ƒàƒå>à íº>¤à =´Ã´¶ã¡ú ³\àÒü¤åìR¡à ƒåºW¡–ƒø¤åÎå "àK¹t¡ºàƒà
Jå–ƒàÒ>[J¡ú ³Òà¹àoã Ò[¹ìÅŬKã 냤ã>à ¹à‹àAõ¡Ì¡Kã ³è[v¢¡ƒå ³[–ƒ¹ƒà [º}J;ºKà ¹à‹à³à‹¤ [³}ì=à>ƒà #¹à;šà ëÒï[J¡ú Òü´£¡àºƒà ëKà[¤–ƒ[\Kã ³[–ƒ¹ƒà ë³¹àKã šè[o¢³àƒà ³Òà¹àÎ ÅàĤKà ³àÄ>à ¹à‹à³à‹¤ ³[–ƒ¹ƒà ³Òà¹àÎ ÅàĤà ëÒï[J¡ú ëÒï[\A¡Îå W¡Òã Jè[ƒ} 뺜¡>à W¡x[¹¡ú
Òü}ì¹\A¡à Î[Ò ët¡ï>[J¤à Úà>ìW¡ƒà ®¡K¸W¡–ƒø¤å ë³A¡[º [>}ì=ï ÒàÚ>à Åv¡û¡àA¡[J¤>à í³ît¡[Å}¤å [yšå¹àƒà ë³A¡[º ÒàÚ>à JR¡>[J¡ú š>¤à Úà¤[ƒ ³ó¡³ "³³³ƒà ³[ošå¹¤å ët¡àR¡à> ët¡àR¡à>¤à [³}ƒà JR¡>¹´¶ã¡ú [i¡[Î ëÒàƒÎ>Kã ‘[ƒ í³[=Î’ ºàÒü[¹v¡û¡à "Îå´•à Òü[¹,
‘‘The Burmess call it Kathe, the Assamese Mekle, while according to Colonel Mccullock, the Bengali name of the State is Moglai’’ ÒàÚ¤[ƒ, ³[ošå¹¤å ¤³¢àKã ³ã[Å}>à ‘A¡ì=’, "àÎà³Kã ³ã[Å}>à ‘ë³A¡ìº’ ÒàÚ>à ëA¡ï>[J¡ú A¡ìo¢º ³¸àìA¡àºKã ³tå¡}ÒüÄà íº¤àA¡[ÎKã [³} ¤à}ºàƒà ‘ë³àKºàÒü’ ëA¡ïÒü¡ú ³[ošå¹¤å ‘A¡ì=’ [³}ì=àA¡[J¤Kã ³¹³ƒà Alexander Mackenzie Kã The North East Frontier of India ºàÒü[¹B¡ã Źç¡A¡ ³W¡à "³à =³\[¹, ‘‘The Kubo Valley lies between the Heerok or Yoma range of Mountains, which bounds the eastern side of Manipur Valley, and Nigthee or Kyendwen River. It commences from the foot of the fhills in latitude 24030' North and extends South to 22030', where it terminates on the left bank of the Kathe Khyoung or Manipur river, which falls into the Ningthee... ’’ W¡ã} "¯à}¤ƒKã Åì–ƒà¹A¡šà ‘Òãì¹àA¡’ >;yKà ‘ëÚà³à’ ëA¡ï¤à W¡ã} ³W¡à, ³[ošå¹ t¡³šàB¡ãÎå ë>à}ìšàA¡ ³àÚîA¡Kã "ì¹àÒü¤à ³ó¡³ "³Îå} >ã}[= >;yKà [A¡ìÚ–ƒì¯> tå¡ì¹ºKã ³¹v¡û¡à íº¤à º´¬å A¡ì¤à t¡´šàA¡ ëA¡ïÒü¡ú t¡´šàA¡[Î "¯à} ëº[i¡W塃 24030ú ƒà íº¤à W¡ã}ìJàR¡ƒKã ëÒï¹Kà Jà ³àÚîA¡ƒà 22030ú ëº[i¡W塃t¡à A¡ì= JàÒüÚ} >;yKà Òü´£¡àº tå¡ì¹ºKã *Òü=}¤à ët¡à¤¢à> ó¡à*¤[>¡ú Òü´£¡àº tå¡ì¹ºå A¡ì= JàÒüÚ} ÒàÚ>¤ƒKã ³[ošå¹¤å A¡ì= ÒàÚ>à JR¡>[J¡ú "ƒåKà í³ît¡[Å}>à ¤´¶¢à¤å "¯à ÒàÚ¤[Î ³³àR¡îR¡ƒKã [>Ê¡ "àÎ೤å ët¡Jà* ÒàÚ[J¤Kã[>¡ú ³[ošå¹Kã [>}ì=ï¤å ë³A¡[º [>}ì=ï *Òü>à Åv¡û¡àA¡[J¤>à ët¡Jà*[Å}>à ³[ošå¹¤å ë³A¡ìº ÒàÚ[J¤[> ÒàÚ¹¤ƒà [W¡}>[>}R¡àÒü íºìt¡ ÒàÚ>à J[À¡ú ³[ošå¹¤å ÒàÚ>[¹¤à ë³àKºàÒü ¯àîÒ[Î ³Úà} t¡à¤à ³ó¡³ ÒàÚ¤ƒà A¡àáàØl¡ "³Îå} [yšå¹à[>¡ú
[yšå¹àƒà í³ît¡ t¡à¤à ëÒï¹A¡[J¤[Î 1790 Òü}ƒà ®¡K¸W¡–ƒø ³Òà¹à\>à ³\àÒü줴¶¤å [yšå¹àƒà =à\¹´¬Kã ³tå¡}ƒKã[>¡ú ³[ÎKã ³³àR¡ƒà [yšå¹àƒà í³ît¡ t¡à¹´¬Kã W¡šW¡à¤à J僳 íº¤à l¡ü샡ú [yšå¹àKã [>}ì=ï ít¡ƒ[Û¡o>à ³[ošå¹ [>}ì=ïKã ³W¡à>åšã ºåìÒà}[J ÒàÚ>à [yšå¹àKã [>}ì=ïì¹àºKã ‘šåÚà¹ã ¹à\³àºà’ƒà ÒàÚ[¹¡ú ít¡ƒ[Û¡o>à šàÀ´¶ã ÒàÚ[¹¤à ³t¡³[Î ³Ò஡à¹t¡[A¡ ™åKt¡[>, šàJR¡¤>à 󡴬ຠ󡴬º A¡à¤Kã "à ³³àR¡ƒ[>¡ú "ƒå>à ¯àó¡³[Î ¯à¹ã [Å}¤è>Kã ³ìt¡ï[>, [³k¡[>ú 1609 Òü}ƒà [yšå¹àKã [>}ì=ï *Òü[¹¤[Î "Òà>¤à ¹à\‹¹ ³à[oA¡¸Kã ³W¡à>åšà ™ìÅà‹¹ ³à[oA¡¸[>¡ú ³t¡³ƒåƒà ³\àÒü줴¶à Ò[¹ìÅŬ¹ã 냤ã>à [yšå¹àKã "Òà>¤à ³ãît¡ ³Òà¹àoã[> ÒàÚ¤ƒà [W¡}>[>}R¡àÒü íºìt¡¡ú ®å¡¤> W¡yû¡¤t¡ãKã ¹à\³àºà "³Îå} šå¹g> šøÎàƒ W¡yû¡¤v¢¡ã>à ëº}¤à [yšå¹à ¹à\³àºàƒà ®¡K¸W¡–ƒøKã ³\àÒü줴¶Kã[³} W¡–ƒøì¹Jà Òà>à š[À¡ú Ò[¹ìÅŬ[¹ 냤ã¤å [yšå¹àƒà W¡–ƒøì¹Jà ÒàÚ>à ëA¡ï>[J¤øà ³ƒå JR¡ì‰¡ú
">ãÇ¡¤à ¹à\‹¹ ³à[oA¡¸Kã ³=}ƒà ƒåK¢à ³à[oA¡¸ (1808-13) "³Îå} ¹à³KUà ³à[oA¡¸ (1813-26) ³=} ³=} [yšå¹àKã [>}ì=ï *Òü[J¡ú [>}ì=ï ">ã[ÎKã í³ît¡ ¹àoã-³Òà¹àoã íº¹³ìƒ¡ú ¹à³KUà ³à[oA¡¸à>à íº[J‰¤ƒà ³ÒàB¡ã ³>à*>åšà "ìt¡à´¬à A¡àÅãW¡–ƒø>à (1826-29) [yšå¹àKã ó¡´¬à> ó¡³[J¡ú A¡àÅãW¡–ƒø ³[ošå¹Kã [>}ì=ï ³W¡à>åšã Aå¡[i¡ºàÛ¡ã, [>}ì=ï ³W¡à>åšã >v¡¤à "ît¡Îå í³ît¡ W¡>å "׳ ºåìÒà}[J¡ú ³=}Kã [>}ì=ï Aõ¡Ì¡ [A¡ìÅ๠³à[oA¡¸ (1830-49) W¡–ƒøA¡ºà, "[JìºÅ¬[¹ "³Îå} [¤‹åA¡ºà ëA¡ï¤à ³[ošå¹ [>}ì=ï ³à¹[\;[A¡ ³W¡à>åšã "׳ "³Îå} "Îà³ [>}ì=ïKã ³W¡à>åšã ¹â—³àºà¤å ºåìÒà}[J¡ú "Îà³Kã W¡>å *Òü¤>à ¹â—³àºà¤å ët¡Jà* íº³à ÒàÚ>à JR¡>¹´¶ã¡ú Aõ¡Ì¡[A¡ìÅà¹Kã ³=}ƒà ³W¡à>åšà #Åà>W¡–ƒø>à (1850-62) [>}ì=ï *Òü[J¡ú ³ÒàB¡ã ³Òà¹à[>[Å}>à ë³àÒüì¹}ì=³ W¡>å ³åv¡û¡à¤[º, íA¡Åà³ W¡>å \à[t¡Å¬[¹ "³Îå} Jå³ì”‚³ W¡>å ³åv¡û¡à¤[º, íA¡Åà³ W¡>å W¡ì–ƒøŬ[¹¡ú ¤ã¹W¡–ƒøKã (1896-1909) ³Òà¹à\>à ºåìÒà}[J¡ú ³Òà¹ào㠹◳gæ¹ã¤å n¡àA¡à íº³à ÒàÚ>Îå JR¡>[J¡ú í³ît¡ W¡>å t塺Îã¤t¡ã¤å ¹à‹à[A¡ìÅà¹Kã ³Òà¹àoã *Òü¹´¶ã¡ú ³=}Kã [>}ì=ï ¤ãì¹–ƒø[A¡ìÅ๠(1909-23) "³Îå} ¤ã¹[¤yû¡³ [A¡ìÅ๠(1923-47) ">ã³B¡ã í³ît¡ ³Òà¹àoã íº¹³ìƒ¡ú "ƒåKà ºåìÒà}ƒ>à ëºï¤à ¹àoã íº¹´¶ã¡ú ³ìJàÚ¤å ‘A¡Záà’ ëA¡ïÒü¡ú ³W¡à[Å} [>}ì=ï ³W¡àKã ³™¢àƒà ó¡}Òü¡ú A¡v¢¡à[Å}Kã >åšã[Å}¤åÎå ¹àoã ÒàÚî>¡ú A¡v¢¡à[Å}Îå í³ît¡ W¡>å ëºï¤à Úà´•à šà´•¹´¶ã¡ú ³Ú賃à í³ît¡ìºàº Åã[\Ĺ´¶ã¡ú ³¹³[Î>à [>}ì=ï "³Îå} A¡v¢¡à[Å} í³ît¡ìºàº íÒ¹´¶ã¡ú ëÒï[\[v¡û¡ [>}ì=ï ³W¡à-³Ç¡[Å}>à í³ît¡ìºà> JR¡¤à ¯à;캡ú "ƒåKà "Òº *Òü¹¤à W¡Òã W¡;º¤à [>}ì=ï³ ³W¡à-³Ç¡[Å}[ƒ ëÒï[\A¡Îå í³ît¡ìºàº JR¡Òü¡ú
t¡ìJ>Kã ³ó¡³ ³ó¡³ƒà ³ìW¡àÒü ³ìW¡àÒü í³ît¡>à Jå–ƒà>à íº[¹¤[ÎKã ³¹³[ƒ "¯à ºà> (1819-26) ÒàÚ¤[ƒ W¡[Ò t¡ì¹; Jå”zàA¡šƒà ºà>ìW¡–ƒå>à ³[ošå¹ =àìƒàv¡ûå¡>à ºàA¡šà A¡à}¤å[Å} A¡àáàØl¡ "³Îå} [Îìºi¡t¡à >v¡>à, t¡ìJ>ƒÎ ºàv¡ûå¡>à Jå–ƒà[J¡ú ³t¡³ "ƒåƒà t¡ìJ>ƒà ³ã t¡àƒ¤à, \Uº *Òü>à íº¤à º³ Úà´•à íº¹´¶ã¡ú ³[ošå¹ƒKã ºà>ì\ÀA¡šà ³[ošå¹ã[Å}>à l¡üšàº ¯àšº A¡v¡ûå¡>à >à¹A¡-\Uº ëÅ}ìƒàv¡ûå¡>à Úå´£¡³ ëºïó¡³ ëųƒå>à Jå–ƒà¤à ëÒï[J¡ú "ƒåƒKã ³[–ƒ¹ƒà ¹à‹àAõ¡Ì¡Kã ³è[v¢¡ šø[t¡Ë¡à ët¡ïƒå>à, ³[–ƒ¹ ³³àR¡ƒà ³àr¡š Åàƒå>à JåU} t¡à¤à ëÒï[J¡ú ³[ošå¹ƒKã Jåº ëÒà}ƒå>à ºàA¡š[> ÒàÚ>à ³ìJàÚ¤å ³[ošå¹ã [³} ë=à>[J¡ú
[yšå¹àƒà ë³A¡[º ÒàÚ¤à ¯àîÒ[Î [yšå¹àKã ëA¡à>å} "àK¹t¡ºàƒà, "A¡A—¡>à [>}ì=ï ³W¡à ³Ç¡[Å}>à Úà´•à Åã[\Ĺ´¶ã¡ú "¯à ºà–ƒà ëW¡ÀA¡[J¤à [yšå¹àKã ³ó¡³ "³³³ƒà í³ît¡¤å ët¡àR¡à> ët¡àR¡à>¤à [³}ƒà JR¡>¹´¬ƒå ëÒ[\A¡ ³ó¡³ šè´•³v¡û¡à, ³[ošå[¹ ÒàÚ>à JR¡>칡ú ë³àKºàÒü, ë³A¡ìº ¯àîÒ[Å}[Î Åã[\Ĥà Òüó¡} ó¡}>샡ú \à[t¡ìKàË¡ã "³Kã [³}, A¡àR¡ºèš "³Kã [³} "³à Jv¡û¡à *ÒüKƒ¤[>, >;y¤[ƒ \à[t¡ìKàË¡ãƒåKã, A¡àR¡ºèšƒåKã ëºà>, Îà[Òt¡¸, Î}ÑHõþ[t¡ ÒàÚ¤[ƒ Åv¡û¡³ƒà W¡³´•¤’³à ëšàA¡šà t¡R¡àÒü󡃤[>¡ú (A¡[΢- t¡ìJ> íº¹à})